Pismo egipskie przez
wiele lat było tajemnicą dla świata. Było wielu ludzi, którzy próbowali
odcyfrować hieroglify, które w czasach starożytnego Egiptu pełniły szczególną
rolę, na przykład w malarstwie. Po co nam obrazy ptaków, ludzi, roślin skoro
nie wiemy jakie mają znaczenie? A przecież wystarczyłoby tylko odczytać podpis
pod starożytnym naściennym malowidłem. Niestety bez znajomości hieroglifów,
pisma hieratycznego i demotycznego nie było to możliwe. Co więc przyczyniło się
do tego, że dziś potrafmy przetłumaczyć zapisane myśli Egipcjan? Jedno z
przełomowych odkryć archeologicznych- stela z Rostetty1.
 |
| Pismo demotyczne |
Czym
jest stela z Rosetty?
Na pozór niewiele
znacząca bazaltowa płyta długa na 144 centymetry wbudowana była w jedną ze
ścian średniowiecznej fortecy miejscowości o nazwie Rosetta niedaleko
Aleksandrii. Najważniejszą jej częścią jest wyryty w kamieniu tekst- 14 wersów
zapisanych hieroglifami, 32 demotyką i 34 linijki pisma greckiego. Górna część
płyty, czyli część zapisu hieroglificznego została uszkodzona, co jednak nie
przeszkodziło w późniejszych badaniach nap pismem egipskim. Stela została
odkryta w 1799 roku przez kapitana Pierre'a-François Boucharda podczas robót
inżynieryjnych prowadzonych przez francuskie wojska w trakcie pobytu Napoleona
w Egipcie2. Napoleon uzmysławiając sobie znaczenie i wagę odkrycia
natychmiast polecił wykonanie jego kopii, które zostały dostarczone potem do
europejskich uczonych. Jedna z nich powędrowała do Jean- Francois Champolliona,
który zdołał odkryć tajemnice pisma egipskiego.
Jak
Champollion odcyfrował hieroglify?
Ponieważ tekst zapisany
greką nie był trudny do przetłumaczenia przez uczonych, dawał on pewien zarys
treści tekstu egipskiego. Champollion już wcześniej prowadził badania nad
starożytnym pismem egipskim, dokonał własnej analizy języka koptyjskiego, czyli
„najnowszego” języka starożytnych Egipcjan. Na podstawie tej analizy i
porównania innych, nielicznych tekstów egipskich doszedł do wniosku, że
hieroglify opierają się na fonetyce zapisu. Potem zaczynając od
tłumaczenia tekstu greckiego, w którym wystąpiło imię Ptolemeusza ustalił, że
odpowiada on fragmentowi, w którym występowało imię tego króla w zapisie
hieroglificznym3. Następnie począł odcyfrowywać kolejne poszczególne
znaki. W 1822 roku zawarł swoje obserwacje w "Liście do Pana Dacier
dotyczącym alfabetu hieroglifów fonetycznych", natomiast w 1824 roku
ostatecznie potwierdził niepodważalność analizy w dziele pt. „Zarys systemu
hieroglificznego”.
 |
| Portret Champolliona pędzla Leona Cognieta |
Treść
zapisana na steli z Rosetty
Sama treść tekstu
wyrytego na bazalcie dotyczyła pierwszej koronacji króla Ptolemeusza i Epifanesa
oraz amnestii z tym związanej. Treść nie była szczególnie istotna dla badań
Champolliona nad hieroglifami, lecz dla ciekawskich (i znających angielski lub
mających pod ręką dobrego tłumacza) link do tekstu zamieszczam tutaj. Stela
jest do dziś przechowywana w Muzeum Brytyjskim, a do Zjednoczonego Królestwa
trafił w 1802 roku jako dar dla króla Jerzego III.
Odczytanie hieroglifów
pozwoliło historykom na tłumaczenie dokumentów, różnych tekstów zapisanych w
malarstwie i na o wiele lepsze, dogłębniejsze poznanie samej kultury egipskiej,
religii politeistycznej, systemu politycznego i wielu rzeczy związanych ze
starożytnym Egiptem. Gdyby nie odkrycie, a potem analiza steli z Rosetty
prawdopodobnie zajęłoby nam o wiele więcej czasu dowiadywanie się tych
wszystkich rzeczy- a może do teraz byłyby one tajemnicą?
~~*~~*~~*~~
PRZYPISY:
1:
Niektóre źródła podają również nazwę „kamień z Rosetty”.
2:
Myśl zaczerpnięta z: „Encyklopedia Młodego Erudyty- Starożytny Egipt”,
Alessandro Bongoianni, wyd. Elżbieta Jarmołkiewicz, Zielona Góra, str. 89
3:
Myśl zaczerpnięta z: „Encyklopedia Młodego Erudyty- Starożytny Egipt”,
Alessandro Bongoianni, wyd. Elżbieta Jarmołkiewicz, Zielona Góra, str. 89
W artykule pojawiły się
źródła niezapisane w planie badawczym:
Wszystkie zdjęcia
pochodzą z materiałów źródłowych (zdjęcie hieroglifów, zdjęcie demotyki) . Reszta źródeł znajduje się w planie badawczym.
